Είναι μια χώρα που μας μοιάζει. Μια μικρή χώρα στην άκρη της Ευρώπης, χώρα θαλασσινών και μεταναστών, περίπου δέκα εκατομμύρια κάτοικοι, παθιασμένοι με το ποδόσφαιρο, χώρα πληγωμένη από την ιστορία, με μια δικτατορία να την διαφεντεύει επί πολλά χρόνια, γνώρισε την δημοκρατική της μεταπολίτευση το 1974, την ίδια χρονιά μ' εμάς, έγινε μέλος της ευρωπαϊκής οικογένειας το 1986, πέντε χρόνια μετά από εμάς και πήρε στα χέρια της το κοινό νόμισμα, το ευρώ, μαζί μας, πριν 15 χρόνια. Αδύναμη οικονομία, γνώρισε μια σύντομη άνοιξη στα πρώτα χρόνια του ευρώ κι έπειτα, έναν χρόνο ακριβώς μετά την Ελλάδα, τον Μάιο του 2011, βρεθηκε αποκλεισμένη από τις αγορές, υποχρεωμένη να ζήσει με τη λιτότητα και την επιτροπεία του μνημονίου, που είχε συντάξει ο γνώριμός μας κ. Τόμσεν.
Αλλά οι ομοιότητές μας με την Πορτογαλία τελειώνουν κάπου εδώ. Η δική τους μνημονιακή περιπέτεια κράτησε μόνο τρία χρόνια, αντί των δικών μας επτά, και χρειάστηκε μόνον ένα μνημόνιο, αντί των δικών μας τριών (και βάλε;). Και κόστισε πολύ λιγότερο. Η συρρίκνωση του ΑΕΠ, στα μνημονιακά χρόνια, ήταν τρεις φοιρές μικρότερη απ' ότι της Ελλάδας και η ανεργία αυξήθηκε μέχρι το 16,5% (σ' εμάς 27,5%) πριν αρχίσει να πέφτει. Κι ενώ το 2011 το κατα κεφαλήν ΑΕΠ της Ελλάδας ήταν 2000 ευρώ μεγαλύτερο από της Πορτογαλίας, το 2015 της Πορτογαλίας ήταν 1200 ευρώ μεγαλύτερο από της Ελλάδας!
Στο ερώτημα πώς τα κατάφεραν εκείνοι, εκεί όπου εμείς αποτύχαμε, υπάρχουν δύο απαντήσεις. Η οικονομική απάντηση είναι ότι εκείνοι πέτυχαν από τον πρώτο χρόνο του μνημονίου τους μεγάλη και σταθερή αύξηση εξαγωγών και πολύ μικρότερη μείωση επενδύσεων. Οι εξαγωγές ισοφάρισαν μέρος του βάρους της λιτότητας. Η πολιτική απάντηση είναι ότι όταν εκείνους τους βρήκε το κακό, η αντιπολίτευση δεν πήγε Ζάππειο, πήγε συναίνεση. Η τότε συντηρητική αντιπολίτευση δέχθηκε να συνυπογράψει με την κυβέρνηση των σοσιαλιστών το μνημόνιο, με την προϋπόθεση να γίνουν αμέσως μετά εκλογές, ώστε το εκλογικό σώμα να το νομιμοποιήσει και να επιλέξει την κυβέρνηση που θα το εφαρμόσει. Το ακριβώς αντίθετο από ό,τι κάναμε εμείς. Αλλά υπάρχει και συνέχεια.
Το 2015, η Πορτογαλία πήγε στις κάλπες, από τις οποίες προέκυψε μια αριστερή κυβέρνηση, που εξελέγη με την υπόσχεση να βάλει τέρμα στην πολιτική της λιτότητας. Ήταν μια κυβέρνηση μειοψηφίας, του Σοσιαλιστικού κόμματος, με την ψήφο ανοχής του κόμματος της ριζοσπαστικής αριστεράς και του Κομμουνιστικού Κόμματος. Όλοι προέβλεπαν ότι η κυβέρνηση θα πέσει γρήγορα, αλλά βρίσκεται ηδη στον δεύτερο χρόνο της ζωής της και η δημοσκοπική της υγεία μοιάζει ασυνήθιστα καλή. Όλοι προέβλεπαν επίσης ότι η Πορτογαλική οικονομία, που είχε μόλις επιχειρήσει την εύθραυστη έξοδό της από το μνημόνιο, θα υποφέρει και θα ξανακυλήσει. «Ελπίζω να μην με ξανακαλέσουν, όταν το σπίτι θα έχει πάρει φωτιά», είχε πει, πικρόχολα, ο πρωθυπουργός που είχε βγάλει την χώρα από το μνημόνιο, ο Πάσος Κοέγιο, όταν παρέδιδε την εξουσία. Αλλά, παρ' ότι η Πορτογαλική οικονομία παραμένει εύθραυστη και μια δυσάρεστη εξέλιξη στην Ευρώπη (οι Ιταλικές τράπεζες ή οι Γαλλικές εκλογές) μπορεί να την κλονίσουν, το ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 1,5% το 2015 και 1,2% το 2016, η ανεργία μειώθηκε από 12,6% σε 10%, η ιδιωτική κατανάλωση αυξήθηκε κατά 3% και -παρ' όλα αυτά- το ΔΝΤ προβλέπει εντυπωσιακή μείωση του δημόσιου ελλείμματος κάτω από 3% το 2016, μικρή μείωση του χρέους, αύξηση εξαγωγών και αύξηση ξένων επενδύσεων (από εταιρείες όπως η Volkswagen και η Continental).
Οι Financial Times, λίγες ημέρες μετά το πολυσυζητημένο άρθρο τους για την Ελλάδα, που κατέτασσε την χώρα στην κατηγορία όχι των οικονομικών αλλά των θεσμικών προβλημάτων για την Ευρώπη (μαζί με την Πολωνία και την Ουγγαρία) δημοσίευαν ένα υμνητικό άρθρο για την αριστερή κυβέρνηση της Πορτογαλίας που, προς το παρόν, φαίνεται να καταφέρνει να διατηρεί την χώρα εντός δημοσιονομικής τροχιάς, παρ' ότι (σε αντίθεση με την ελληνική) τήρησε μεγάλο μέρος από τις υποσχέσεις της: επανέφερε, για παράδειγμα, τους μισθούς και τις συντάξεις στα προ κρίσης επίπεδα και επανέφερε μέρος της προηγούμενης εργατικής νομοθεσίας.
Θα ήταν πρόωρο να προεξοφλήσει κανείς ότι η Πορτογαλία πέτυχε το θαύμα. Αλλά όσα έχει ήδη πετύχει θέτουν ένα κρίσιμο για εμάς ερώτημα: Πώς μια αριστερή κυβέρνηση πέτυχε να ανακόψει την λιτότητα και να τηρήσει τις υποσχέσεις της, χωρίς- ως τώρα- να κοστίσει στην οικονομία ή να ανακόψει τις εξαγωγές;
Πρώτον, επειδή δεν βίασε τις εκλογές. Αφησε την προηγούμενη κυβέρνηση να ολοκληρώσει την εφαρμογή του μνημονιακού προγράμματος και ήρθε κατόπιν να διαχειριστεί μιαν επόμενη μέρα. Δεύτερον, επειδή εκείνη δεν είχε Βαρουφάκη. Δεν έχασε χρόνο επιδιώκοντας ή διαφημίζοντας μια αδύνατη επαναδιαπραγμάτευση των ήδη συμφωνημένων. Δήλωσε ότι δεσμεύεται από τις συμφωνίες με τους δανειστές και επιχείρησε να τονώσει την οικονομική δραστηριότητα, μέσα στα περιθώρια που της επέτρεπαν οι συμφωνίες αυτές. Και τρίτον, φυσικά, δεν αύξησε τους φόρους. Είναι ένα καλό- έστω και εκ των υστέρων- μάθημα, νομίζω.